عوامل موثر بر افول سیاسی و اقتصادی منطقه خراسان پس از سقوط هرات در عصر قاجار

بعد از فتح ایران توسط مغولان و از بین رفتن شهرهای بزرگ خراسان نظیر نیشابور و مرو، خراسان دارای شهرهای مهمی نبود. با از بین رفتن حکومت ایلخانی، هرات که زیر نظر حکومت آل کرت بود، دارای ریش? فرهنگی و سیاسی شد. با ظهور تیمور و از بین رفتن آل کرت،هرات جزئی از قلمرو تیمور گردید و بعد از مرگ این پادشاه بود که هرات پایتخت جانشینانش شد و از اهمیت و منزلت خاصی برخوردار گشت تا آنجا که به عنوان قطب علمی و فرهنگی و مذهبی خراسان اشتهار یافت. با روی کار آمدن دولت صفویه، این شهر همچنان ارزش خود را حفظ کرد و آنان از طریق این شهر با آسیای مرکزی و هند در ارتباط بودند. با روی کار آمدن حکومت قاجار که هم زمان با ظهور و رقابت قدرتهای بزرگ استعماری بود، فصلی دیگر در تاریخ منطق? خراسان و ولایت هرات آغاز گشت، به گونهای که هرات به طفیل توجه بریتانیا را برانگیخت و سبب شد تا آنان در روزگار ناصرالدین » کلید فتح هندوستان « موقعیت جغرافیایی ممتاز خود و نیز به جهت شاه و به موجب معاهد? پاریس، این ولایت مهم را از پیکر خراسان جدا سازند. اما سوالی که این نوشتار حول محور آن شکل گرفته این است که جدایی هرات، چه پیامدهای سیاسی و اقتصادیای برای خراسان داشت؟ در حوز? سیاسی هجوم ترکمنها به نواحی خراسان،انعقاد معاهد? آخال، اختلافات مرزی بین ایران و افغانستان، منزوی شدن شهرهای مرزی خراسان مهاجرت هراتی ها به منطقه خراسان پس از جدایی هرات و در حوز? اقتصادی مسدود شدن مسیر تجاری شرق به غرب، افزایش قیمت کالاها، روی آوردن مردم خراسان به سراها، از دست دادن نیروی انسانی شهر هرات و کاهش عواید تجارت تریاک، رواج کالاهای روسی در بازار خراسان، از رونق افتادن کاروان موقوفات آستان قدس بخشی از نتایج این انتزاع بود. نوشتار حاضر در صدد است تا با روش توصیفی تحلیلی و با اتکاء به منابع دست اول،اسناد و تحقیقات جدید به ایضاح هرچه بیشتر پیامدهای جدایی هرات بپردازد.